เจลชีวพอลิเมอร์ ระบบส่งยารักษามะเร็งสมอง ความหวังใหม่ของผู้ป่วยมะเร็งสมอง
นิตยสาร Trust ฉบับที่ 62 | คอลัมน์ Health Focus
กระทรวงสาธารณสุขได้ระบุว่า “โรคมะเร็ง” คือ 1 ใน 5 โรคร้ายแรงที่คร่าชีวิตคนไทยมากที่สุด ซึ่งในกลุ่มโรคมะเร็ง แม้จะพบว่ามีผู้ป่วยด้วยโรคมะเร็งสมองจำนวนน้อยมากเพียง 1% ของประชากรทั้งโลกก็ตาม แต่ในสัดส่วนนี้กลับมีอัตราการเสียชีวิตที่สูง เมื่อรู้ตัวว่าป่วยแล้วมักจะมีชีวิตอยู่ได้ไม่เกิน 1 ปี ทั้งยังมีโอกาสรักษาให้หายขาดได้ยาก โดยมีโอกาสรอดน้อยกว่า 10%
ด้วยเหตุนี้ ทีมวิจัยคณะวิศวกรรมศาสตร์และคณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล จึงได้ร่วมกันคิดค้นนวัตกรรม “ระบบส่งยารักษามะเร็งสมองจากเจลชีวพอลิเมอร์” ขึ้นเป็นครั้งแรกในอาเซียน ซึ่งจะช่วยให้การส่งยารักษาเข้าสู่มะเร็งสมองได้อย่างตรงจุดขึ้น พร้อมลดความเสียหายบริเวณใกล้เคียง และยับยั้งมะเร็งสมองได้อย่างมีประสิทธิภาพโดยไม่เป็นอันตรายต่อร่างกาย
TRUST ฉบับนี้ จึงขอพาไปเจาะลึกนวัตกรรม “ระบบส่งยารักษามะเร็งสมองจากเจลชีวพอลิเมอร์” ที่คิดค้นโดยนักวิจัยไทยและจดสิทธิบัตร รวมถึงตีพิมพ์ในวารสารต่างประเทศแล้วนี้ ว่าจะเข้ามามีบทบาทพลิกโฉมวงการแพทย์ไทยในการรักษามะเร็งสมองอย่างไร กับ รศ.ดร.นรเศรษฐ์ ณ สงขลา หัวหน้าโครงการและรองคณบดีฝ่ายวิจัย คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ผู้เป็นกำลังสำคัญในการคิดค้นและพัฒนานวัตกรรมนี้
มะเร็งสมอง เป็นแล้วรักษายาก
โรคมะเร็งสมองเป็นภาวะความผิดปกติของการเจริญเติบโตของเซลล์สมองที่มีการขยายตัวอย่างรวดเร็ว จนทำให้เกิดภาวะเริ่มแรกที่รู้จักกันเป็นอย่างดีคือ “เนื้องอก” แล้วค่อย ๆ ลุกลามไปกดทับเส้นเลือดหรือเส้นประสาทในสมอง จนทำให้กลายเป็นเนื้อร้ายในที่สุด และมีโอกาสรักษาให้หายขาดได้ยาก โดยเฉพาะหากพบในผู้ใหญ่ ซึ่งกว่าผู้ป่วยจะรู้ตัวว่าเป็นมะเร็งสมองก็มักจะเป็นระยะท้าย ๆ และมักจะมีชีวิตอยู่ได้ประมาณ 1 ปีเท่านั้น
จากการทำงานใกล้ชิดกับทีมแพทย์มาโดยตลอด รศ.ดร.นรเศรษฐ์ ให้ข้อมูลเบื้องต้นว่า ปัจจุบันวิธีรักษาที่ใช้กับโรคมะเร็งเป็นหลัก ได้แก่ การทำเคมีบำบัด (Chemotherapy) การผ่าตัด และการฉายรังสี ซึ่งวิธีดังกล่าวมีข้อจำกัด รวมถึงมีค่าใช้จ่ายและผลข้างเคียงที่สูง อย่างเช่นการรักษามะเร็งสมองแบบเคมีบำบัดที่มีการให้ยาผ่านเส้นเลือดนั้น อาจจะทำให้ยากระจายไปตามอวัยวะสำคัญ เช่น หัวใจ ปอด ตับ แล้วก็กระจายไปทั่วร่างกาย กว่าจะไปถึงมะเร็งสมองปริมาณยาที่จะไปถึงก็เหลือน้อยมาก
นอกจากนี้ เมื่อผ่าตัดนำมะเร็งออกจากสมองแล้วก็ยังมีโอกาสที่จะหลงเหลือชิ้นเนื้อที่เป็นมะเร็งอยู่ เพราะสมองเป็นส่วนที่ซับซ้อนมาก ทำให้มีโอกาสเป็นมะเร็งซ้ำในที่เดิมสูงและมีโอกาสที่จะรุนแรงมากกว่าเดิม
ดังนั้น จึงเป็นที่มาของความร่วมมือระหว่างคณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล และคณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล ในการคิดค้นนวัตกรรมการรักษาอย่าง “เจลชีวพอลิเมอร์” ระบบส่งยารักษามะเร็งสมอง หนึ่งในการรักษาที่จะช่วยให้การรักษามะเร็งสมองมีประสิทธิภาพ และช่วยเพิ่มโอกาสการรักษาให้ผู้ป่วยหายขาดได้มากขึ้น
ส่งยารักษามะเร็งสมองด้วยเจลชีวพอลิเมอร์
รศ.ดร.นรเศรษฐ์อธิบายถึงกลไกการทำงานของนวัตกรรมล้ำสมัยนี้ว่า เพื่อลดปัญหาการรักษามะเร็งสมองแบบดั้งเดิมที่ต้องฉีดยาเคมีบำบัดไปที่เส้นเลือดทำให้ยาถึงสมองน้อย และทำให้อวัยวะอื่น ๆ ในร่างกายได้รับผลข้างเคียงไปด้วย นวัตกรรมใหม่นี้จะช่วยให้แพทย์ส่งยาเคมีบำบัดตรงไปที่สมองโดยตรงแบบไม่ผ่านอวัยวะต่าง ๆ ด้วย “เจลชีวพอลิเมอร์”
ขั้นตอนการรักษาคือ หลังจากทราบตำแหน่งของมะเร็งสมองจากการตรวจด้วยวิธี MRI (Magnetic Resonance Imaging) แล้ว จะมีการประเมินว่าผู้ป่วยควรได้รับการส่งยารักษามะเร็งสมองด้วยเจลชีวพอลิเมอร์กี่เข็ม ระยะห่างแต่ละเข็มอยู่ที่กี่มิลลิเมตร จากนั้นแพทย์ผู้รักษาจะเจาะรูบริเวณกะโหลก แล้วฉีดยาเคมีบำบัดในรูปแบบเจลชีวพอลิเมอร์ไปรอบ ๆ โพรงสมองที่มีก้อนมะเร็ง เมื่อเจลเข้าไปในสมองแล้วก็จะเปลี่ยนรูปจากของเหลวเป็นก้อนแข็งและค่อย ๆ ปล่อยยาออกมาในระยะเวลา 2 เดือน โดยที่ยาจะไม่ไปสร้างผลกระทบต่ออวัยวะต่าง ๆ ของร่างกายผู้ป่วย ขณะที่เจลชีวพอลิเมอร์ก็จะไม่ไปอุดตันท่อและระบบสมองของผู้ป่วย
“การพัฒนา “เจลชีวพอลิเมอร์” ที่เปรียบเสมือนพาหนะนำยาเคมีบำบัดส่งตรงไปที่สมองนั้น เราใช้เวลาพัฒนา ขออนุญาต และทดลองในสัตว์มากว่า 15 ปี และได้รับการตีพิมพ์ในวารสารวิชาการนานาชาติ จนมั่นใจว่าชีวพอลิเมอร์ที่ได้นั้นเหมาะกับการเป็นระบบส่งยาไปที่สมองของมนุษย์ โดยคัดเลือกมาจากโคพอลิเมอร์ (Co-Polymer) ที่ประกอบด้วยพอลิเมอร์ที่คัดสรรชนิดต่าง ๆ ซึ่งมีคุณสมบัติแบบฉีดได้ สามารถจับตัวเป็นก้อนแข็ง อีกทั้งยังไม่เป็นพิษต่อร่างกาย ย่อยสลายได้ทางชีวภาพในเวลาที่เหมาะสม และสามารถส่งยาได้ในปริมาณที่มากพอสำหรับการรักษามะเร็งได้อย่างมีประสิทธิผล"
สำหรับต่างประเทศก็มีการส่งยาเคมีบำบัดตรงไปยังสมองของผู้ป่วยด้วยชีวพอลิเมอร์เช่นกัน แต่เป็นชีวพอลิเมอร์ลักษณะ “เวเฟอร์” ที่ต้องใช้วิธีเจาะสมองขนาดใหญ่ เพื่อนำเวเฟอร์ที่มียาไปฝังไว้ที่สมองของผู้ป่วย ซึ่งมีค่ารักษาหลักล้านบาทต่อมะเร็ง 1 ก้อน
ขณะที่ระบบส่งยารักษามะเร็งสมองด้วยเจลชีวพอลิเมอร์ที่ประเทศไทยคิดค้นได้เป็นครั้งแรกของโลกนั้น แม้จะอยู่ในระหว่างการทดลองในเฟสต่อไป แต่เพราะเป็นนวัตกรรมของคนไทยที่ทำเพื่อรักษาคนไทยด้วยกันเอง จึงเชื่อว่าจะมีราคารักษาที่ถูกกว่า โดยคาดว่าจะมีต้นทุนลดลงมากกว่ากันถึงหนึ่งในสาม และมีประสิทธิภาพเท่าเทียมกันหรือดีกว่า
ทดลองในมนุษย์แล้วได้ผลดี ลุ้นผลเฟส 2 ต่อ
สำหรับความคืบหน้าของการใช้ระบบส่งยารักษามะเร็งสมองจากเจลชีวพอลิเมอร์ในมนุษย์นั้น รศ.ดร.นรเศรษฐ์ บอกว่า ผลการทดลองในมนุษย์เฟส 1 ได้ผลลัพธ์ที่ดีมาก โดยเป็นการทดลองกับผู้ป่วยมะเร็งสมองระยะที่รุนแรง คือมีการวินิจฉัยว่าเป็นมะเร็งและได้รับการผ่าตัดแล้ว แต่เป็นซ้ำขึ้นมาอีก โดยมีผู้ป่วยร่วมทดลองทั้งสิ้น 7 ราย พบว่าไม่เป็นอันตรายต่อร่างกาย อีกทั้งมะเร็งสมองยังมีการตอบสนองที่ดีกับระบบส่งยาที่ฉีดเข้าไป และผู้ป่วยมีระยะเวลาการรอดชีวิตที่ยาวนานขึ้น
และเมื่อเดือนมกราคม 2565 ที่ผ่านมา ทางทีมวิจัยได้ดำเนินการทดสอบในเฟสที่ 2 กับผู้ป่วยมะเร็งสมองกลุ่มใหม่จำนวน 10 คนเป็นที่เรียบร้อยแล้ว โดยหากทราบผลการทดสอบในเฟส 2 ที่คาดว่าจะมีแนวโน้มที่ดีเช่นกัน ก็จะเร่งเดินหน้าเข้าสู่การทดสอบในเฟสที่ 3 โดยคาดหวังว่าจะได้ทดลองกับผู้ป่วยในระยะเริ่มต้นเพื่อช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการรักษา และลดผลข้างเคียงที่จะเกิดขึ้นกับผู้ป่วย และหากการทดลองในเฟสต่าง ๆ ประสบความสำเร็จก็จะเริ่มการรักษากับผู้ป่วยมะเร็งในไทย
ขณะที่ในอนาคตจะพัฒนาเจลชีวพอลิเมอร์สูตรที่เหมาะกับการรักษามะเร็งตับ ซึ่งเป็นมะเร็งที่พบมากในเพศชาย รวมถึงประยุกต์นวัตกรรมนี้กับการรักษามะเร็งอื่น ๆ เพื่อลดการนำเข้าเวชภัณฑ์ราคาสูงจากต่างประเทศ
อย่างไรก็ตาม เนื่องจากการพัฒนาในแต่ละเฟสจำเป็นต้องอาศัยเงินทุนเพื่อการวิจัยและพัฒนา ซึ่งทางทีมวิจัยยังคงขาดงบประมาณในการพัฒนาอยู่มาก หากท่านใดสนใจร่วมสมทบทุนการวิจัยและพัฒนา สามารถติดต่อได้ที่ภาควิชาวิศวกรรมชีวการแพทย์ คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล โทร. 0 2441 4255 หรืออีเมล wachiraporn.tho@mahidol.edu
ทีมนักวิจัยไทย พลิกโฉมการรักษา “มะเร็ง”
ภาควิชาวิศวกรรมชีวการแพทย์ เป็น 1 ใน 7 ภาควิชาในคณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ซึ่งเป็นภาควิชาวิศวกรรมชีวการแพทย์แห่งแรกในประเทศไทย ที่ผลิตบุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญในด้าน Biomedical Engineering เข้ามาช่วยแพทย์ออกแบบ คิดค้นและควบคุมนวัตกรรมเครื่องมือแพทย์ ตลอดจนแนะนำการใช้งานให้กับแพทย์อย่างใกล้ชิด
ล่าสุด ได้ร่วมกับคณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล คิดค้น “ระบบส่งยารักษามะเร็งสมองจากเจลชีวพอลิเมอร์” โดยมีทีมนักวิจัย ได้แก่ รศ.ดร.นรเศรษฐ์ ณ สงขลา หัวหน้าโครงการและรองคณบดีฝ่ายวิจัย คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล รศ.นพ.อัตถพร บุญเกิด แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านศัลยกรรมระบบประสาท ภาควิชาศัลยศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล และ ศ.นพ.สุรเดช หงส์อิง แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านกุมารแพทย์ (โรคมะเร็งและโลหิตวิทยา) ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
